Bekladding standbeeld Mahatma Gandhi weerzinwekkend

Op 17 juni 2020 werd het standbeeld van Mahatma (de Grote Ziel) Gandhi in Amsterdam Zuid besmeurd met rode verf. Op de sokkel was ‘racist’ geschreven en ook de cijfers 1312. Die staan voor de letters A‑C-A‑B, all cops are bastards. Velen vonden het weerzinwekkend en hebben aanstoot genomen aan deze walgelijke daad. Gelukkig was vrij snel de verf verwijderd en was alles schoongemaakt. Het standbeeld werd in ere hersteld. De dader of daders zijn nog niet gepakt. Mahatma Gandhi is immers niet alleen de strijder voor de onafhankelijkheid van India en de vader des vaderlands, maar ook een icoon van moraliteit en geweldloos verzet tegen onderdrukking en onrecht. Voorts wordt hij gerespecteerd om zijn pleidooi voor vreedzaam samenleven van verschillende religieuze groepen. Hij wordt wereldwijd vereerd en in veel landen staan standbeelden van hem. In England zijn personen met naam en toenaam bekend die voor verwijdering van standbeelden Gandhi zijn, omdat er zou zijn gebleken dat Gandhi een racist zou zijn geweest. Overigens heeft een Zwarte bestuurder daar scherp stelling tegen genomen en lijkt de discussie voorlopig te zijn geluwd. De bekladding van het standbeeld in Amsterdam is hoogstwaarschijnlijk het werk geweest van zogenoemde activistische antiracisten. Een activistische Surinaams-Amsterdamse televisiemaker had in 2017 in een filmpje getiteld Fokjou Mahatma Gandhi gepleit voor het weghalen van standbeelden van Gandhi. Dit filmpje werd op sociale media intensief gedeeld binnen de Surinaamse gemeenschap. Deze Surinaamse activist had ook gepleit voor verwijdering van het standbeeld van Gandhi aan de Heiligenweg in Paramaribo. Zijn standpunt en zijn onjuiste typering van Mahatma Gandhi riep veel weerzin op en maakte veel emoties. Zijn oproep werd veroordeeld ook omdat een opruiing was het vernietigen van Surinaams erfgoed

Racist?                                                      
Maar hoe valide is de redenering dat Gandhi een racist was? Mohandas Karamchand Gandhi (1869-1948) was geboren in India, studeerde in England en woonde en werkte daarna 20 jaar -tussen 1893-1914- in Zuid-Afrika. Nadat hij was afgestudeerd als jurist in London werd hij advocaat in Zuid-Afrika. Daar zette hij zich in voor de burgerrechten van Indiase migranten. De zwarte bevolking werd toentertijd aangeduid met de racistische term ‘Kaffers’. Volgens critici heeft Gandhi niet alleen deze racistische term gebruikt, maar hij omschreef Zwarten als ‘wilden’ en ‘mensen zonder beschaving’. Dat was in 1893 toen hij pas in Zuid-Afrika was gearriveerd.  Hij had in England blijkbaar dergelijke racistische opvattingen geïnternaliseerd. Overigens werd hij zelf in Zuid-Afrika ook racistisch bejegend. Als advocaat kocht hij een eerste klas kaartje en nam zitting -keurig gekleed- in zijn coupé. Hij werd echter door de blanke conducteur uit de eerste klas coupé gezet. De zwarte employee van trein lachte Gandhi uit. Het was een schok voor Gandhi. Men kan deze scene zien in de monumentale film Gandhi uit 1982 geregisseerd door Richard Attenborough.

Gandhi was natuurlijk een kind van zijn tijd. In 1904 schreef Gandhi dat de gemeenteraad ‘de Kaffers’ van een vieze achterbuurt die “Coolie Location” werd genoemd moest herhuisvesten. In deze krottenwijk woonden Indiërs en Zwarte Afrikanen opeengepakt in grote aantallen samen. Gandhi stelde tevens dat hij tegen vermenging van ‘Kaffirs’ (ongelovigen) met Indiërs was. Tenslotte zou hij 1907 hebben gezegd dat “Kaffers” lui zijn en leefden als dieren. De eerdergenoemde Surinaamse activist stelde in zijn filmpje dat zijn hart was gebroken toen hij kennis hiervan nam. En daarom riep hij op tot het weghalen van standbeelden van Gandhi vergezeld va het statement Fokjou Mahatma Gandhi.

Was Gandhi een racist en zo ja, legitimeert dat om zijn standbeelden weg te halen? Men kan stellen dat Gandhi in zijn jongere jaren op zijn hoogst etnocentrische standpunten heeft ingenomen. Hij was beïnvloed door de Engelse racistische maatschappij en toenmalige beelden over Zwarte mensen die er heersten. Maar door de tijd heen veranderden deze beelden en opvattingen en ook Gandhi veranderde in zijn opvattingen. Zo werkte hij samen met de Zwarte leider John Dube van de antiracistische beweging en later politieke partij, het ANC (African National Congress) tegen apartheid en racisme. De Indiërs en ook Gandhi werden soms eveneens racistisch bejegend door Zwarten als ’coolies’. En Dube had zelf de beschuldiging geuit dat de ‘coolies’ de Zwarten uit het land zouden ‘duwen’, terwijl juist Indiërs altijd gevreesd hebben uit Zuid-Afrika te worden weggedreven door Zwarten. Niettemin bleven Gandhi en Dube bevriend en hebben zij samen gestreden tegen apartheid en racisme. Gandhi heeft in Zuid-Afrika ook gestreden voor de Zwarte Afrikanen. In 1904 brak de pest uit en er was eigenlijk alleen maar medische zorg voor de Blanken (Whites/Witten). Gandhi heeft een corps van ruim 1.000 personen gemobiliseerd. Niet alle Indiërs maar ook Zwarten (in het bijzonder van de stam der Zoeloes) werden geholpen. Hij ging om met Zwarten en heeft hen verzorgd en was ook hun advocaat.

Gandhi doodgeschoten
De Surinaamse activist beweerde ook dat Gandhi nooit is teruggekomen op zijn ‘racistische standpunten”. Maar niemand heeft ooit Gandhi gevraagd om in dit verband zijn standpunt te herzien. Racisme is eigenlijk pas in de jaren zestig als zodanig geproblematiseerd; toen was Gandhi allang overleden. Bovendien moeten de gewraakte uitspraken van Gandhi in de context van de tijd worden gezien. De vraag is of er sprake van racisme. Het is zoals eerder gesteld meer etnocentrisme gelieerd aan zijn jongere jaren in een periode van etnische spanningen in Zuid-Afrika. In zijn latere leven heeft Gandhi laten zien dat hij voor alle onderdrukten is opgekomen en geweldloos verzet gebruikte als actiemiddel. Daarom werd en wordt hij vereerd door zwarte leiders als Martin Luther King, Nelson Mandela, Bisschop Tutu en Barack Obama. Gandhi was en is hun inspirator bij de zwarte emancipatiestrijd. In verschillende landen van Afrika, waaronder Oeganda wordt Gandhi vereerd. Zijn as is daar uitgestrooid in de rivier de Nijl.

Mahatma Gandhi is in 1948 doodgeschoten door de hindoe extremist Nathuram Godse omdat hij opkwam als hindoe voor de Indiase moslims en harmonie predikte. Het is dan ook onterecht om hem met terugwerkende kracht geen als racist te bestempelen. Erger nog: op te roepen om zijn standbeelden te verwijderen. Overigens heeft de Surinaamse activist in een radio –interview met de Hindostaanse radio VAHON op vrijdag 19 juni 2020 toen hij geconfronteerd werd met het feit dat hij velen diep heeft gekwetst zijn oproep ingetrokken. Dat is een stap in de goede richting. Hij stelde wel dat de standbeelden niet meer hoefden te worden verwijderd, maar Gandhi blijft voor hem toch een racist. Het is te betreuren dat hij bij dit standpunt blijft. Voor zowel Indiërs en Hindostanen in Nederland en Suriname en vele anderen is Mahatma Gandhi welhaast een heilige. Termen als Fokyou Mahatma Gandhi gebruikt voor deze moreel zeer hoogstaande persoon zijn zeer kwetsend. Ik vond het zelf schokkend om dat te horen.

Het besmeuren en verwijderen van zijn standbeeld tot etnische polarisatie en juist verzwakking van antiracisme strijd leiden in de Surinaamse gemeenschap. Dat zouden vooral de antiracisme activisten die pleiten voor het verwijderen van zijn standbeeld moeten beseffen. De dader of daders zijn nog niet gevonden, maar de bewoners van Amsterdam Zuid hebben aangegeven dat zij voortaan hun standbeeld zullen bewaken en beschermen.

Wat betreft de inmiddels herroepen oproep om het standbeeld van Mahatma Gandhi aan de Heiligenweg weg te halen is het goed te vermelden hoe dit standbeeld tot stand is gekomen. In 1958 werd in Suriname geld bij elkaar hebben geschraapt – vele armen hebben dubbeltjes en kwartjes gedoneerd- om dit standbeeld op te richten. De opening was 10 jaar na de gewelddadige dood van Mahatma Gandhi. Later is het standbeeld gerenoveerd en het pleintje eromheen opgeknapt. Ruim 15 geleden was de bril van het beeld van Gandhi afgebroken en een Afro-Surinaamse kunstenares deed mij de suggestie om een actie te voeren om het beeld van Gandhi te renoveren. Dit illustreert dat het Standbeeld van Gandhi over de brede Surinaamse gemeenschap wordt beschouwd als cultureel erfgoed. Dit standbeeld in niet alleen om Gandhi te eren voor zijn verdiensten maar vooral ook een symbool van de Hindostaanse identiteit in Suriname. Gelukkig heeft in Suriname heeft de oproep tot verwijdering geen weerklank gevonden. Surinamers leven in Suriname in harmonie met elkaar en respecteren elkaars monumenten i.c. standbeelden. Men mag met elkaar van mening verschillen, maar er is wederzijds respect en dat is gelukkig een dominante waarde in Suriname. Laten wij hopen dat degenen die hebben opgeroepen om standbeelden van Gandhi te verwijderen tot inkeer komen en beseffen dat de strijd tegen racisme juist niet gediend is met dergelijke destructieve oproepen.

Tenslotte zij  vermeld dat  de achterkleindochter van  Mahatma Gandhi, mevrouw  Ela Gandhi in oktober 2013 Nederland heeft gezocht. Ik heb een lezing georganiseerd met haar haar en zij vertelde mij dat ondermeer dat zij een meisjesinternaat heeft in Zuid-Afrika. Zij woont in Zuid-Afrika. Zwarte meisjes worden opgevangen en opgevoed in de traditie van discipline, dienstbaarheid en onbaatzuchtigheid, zoals Mahatma Gandhi dat heeft gedaan. Al met geeft het geen pas om het imago van Mahatma Gandhi te bezoedelen. Hij is ons voorgegaan in de strijd tegen racisme en onderdrukking. Hij verdient daar terecht erkenning, waardering en respect voor. Zijn standbeelden zijn een symbool daarvan en zullen fier overeind moeten blijven staan.

Prof Chan E.S. Choenni